Ngày 4/10/2019, tại Hà Nội, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam đã phối hợp với Ban Tuyên giáo Trung ương, Hội đồng Khoa học các cơ quan Đảng Trung ương tổ chức Hội thảo khoa học “Gia đình Việt Nam trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế”. Hội thảo hướng tới mục tiêu nhận diện những vấn đề mới, những khó khăn, thách thức chủ yếu của gia đình Việt Nam trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa, hội nhập quốc tế và tham vấn ý kiến chuyên gia, các nhà quản lý nhà nước về các chủ trương, giải pháp đối với công tác gia đình trong thời gian tới. Hội thảo do GS.TS. Phùng Hữu Phú, Phó Chủ tịch Thường trực Hội đồng lý luận Trung ương, Chủ tịch Hội đồng Khoa học các cơ quan Đảng Trung ương; GS.TS. Nguyễn Thanh Long, Phó Trưởng ban Ban Tuyên giáo Trung ương, Phó Chủ tịch Thường trực Hội đồng Khoa học các cơ quan Đảng Trung ương; GS.TS. Nguyễn Quang Thuấn, Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam; bà Lê Thị Nguyệt, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Về các vấn đề xã hội của Quốc Hội; bà Hoàng Thị Ái Nhiên - Phó Chủ tịch Thường trực Trung ương Hội Liên hiệp phụ nữ Việt Nam đồng chủ trì. Tham dự Hội thảo có đại diện các nhà khoa học, nhà quản lý, hoạch định chính sách đến từ Ủy ban Về các vấn đề xã hội của Quốc hội, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, Ban Tuyên giáo Trung ương, Học Viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Bộ Nội vụ, Bộ Khoa học và Công nghệ, Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam, Hội Người cao tuổi và các tổ chức phi chính phủ ở Việt Nam, các cơ quan báo chí… Phát biểu khai mạc Hội thảo GS.TS. Nguyễn Thanh Long khẳng định cần xây dựng gia đình no ấm tiến bộ, hạnh phúc, thật sự là tế bào lành mạnh của xã hội, là môi trường quan trọng, trực tiếp giáo dục nếp sống và hình thành nhân cách. Trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế, gia đình có những cơ hội thuận lợi để nâng cao chất lượng cuộc sống nhưng cũng đối mặt với những thách thức, làm biến đổi về quy mô, cấu trúc gia đình, vấn đề hôn nhân và các mối quan hệ trong gia đình. Vì thế, Hội thảo cần tập trung làm rõ: (1) Những vấn đề của gia đình cần có sự hỗ trợ, quản lý của Nhà nước để đảm bảo an sinh xã hội; (2) Phát triển và hoàn thiện các dịch vụ xã hội để hỗ trợ gia đình, đặc biệt là gia đình trẻ trong việc thực hiện các chức năng gia đình; (3) Những vấn đề cần tập trung giải quyết để hỗ trợ các nhóm gia đình đặc thù như gia đình trẻ, gia đình dân tộc thiểu số, phát huy tính tích cực của gia đình trung lưu; (4) Xây dựng chính sách gia đình phát triển gia đình… GS.TS. Nguyễn Quang Thuấn cũng nhấn mạnh trong hơn 30 năm Đổi mới, gia đình Việt Nam đã có nhiều biến chuyển sâu sắc, chuyển đổi mạnh mẽ từ gia đình truyền thống sang gia đình hiện đại; có vai trò to lớn trong đời sống xã hội, trong việc đảm bảo sự phát triển bền vững của xã hội nói chung. Vì thế, việc nghiên cứu gia đình trong bối cảnh mới, điều kiện mới là hết sức quan trọng và Hội thảo sẽ góp phần làm rõ hơn những đặc trưng, đặc điểm của gia đình Việt Nam hiện nay trong bối cảnh toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế với tác động của cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0. Hội thảo bao gồm hai phiên. Phiên thứ nhất gồm 03 bài trình bày “An sinh xã hội cho gia đình: Thực trạng và định hướng chính sách ở Việt Nam” của GS.TS. Đặng Nguyên Anh - Phó chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam; “Quản lý nhà nước về gia đình - Những vấn đề chính sách và giải pháp” của TS. Trần Tuyết Ánh - Vụ trưởng Vụ Gia đình, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch; “Một số thách thức chủ yếu trong các mối quan hệ hôn nhân ở Việt Nam và các khuyến nghị chính sách” của GS.TS. Nguyễn Hữu Minh - Chủ tịch Hội Xã hội học Việt Nam. Phiên thứ hai tập trung vào một số vấn đề của gia đình Việt Nam theo các nhóm xã hội đặc thù qua các chủ đề “Khía cạnh thể chế và văn hóa trong chăm sóc người cao tuổi ở Việt Nam hiện nay và một số khuyến nghị chính sách” do PGS.TS. Trần Thị Minh Thi - Viện trưởng Viện Nghiên cứu Gia đình và Giới trình bày; “Sự tham gia và tính tích cực xã hội của gia đình trung lưu ở Việt Nam hiện nay” do GS.TS. Trịnh Duy Luân - Hội Xã hội học Việt Nam trình bày; “Một số vấn đề đặt ra với gia đình dân tộc thiểu số hiện nay” do PGS.TS. Đặng Thị Hoa - Phó Viện trưởng Viện nghiên cứu Gia đình và Giới trình bày. Hội thảo đã thảo luận về các vấn đề của gia đình theo hướng tiếp cận gia đình là một thiết chế xã hội, nhận định những vấn đề xã hội tồn tại liên quan đến các chức năng gia đình, các mối quan hệ trong gia đình, và mối quan hệ của gia đình với xã hội, nhà nước. Theo đó, các vấn đề nổi cộm, nguy cơ của gia đình được Hội thảo bàn luận gồm việc chăm sóc người cao tuổi trong bối cảnh già hóa dân số, giáo dục trẻ em, văn hóa ứng xử trong gia đình, giá trị gia đình trong bối cảnh hội nhập quốc tế, an sinh xã hội cho gia đình trong bối cảnh biến đổi khí hậu, tình trạng ly hôn, bạo lực gia đình… Hội thảo cũng đề xuất một số giải pháp đảm bảo sự phát triển bền vững của gia đình như nâng cao nhận thức của các thành viên gia đình về các vấn đề xã hội đang đặt ra đối với gia đình, chuyển đổi hướng tiếp cận an sinh xã hội từ cá nhân sang gia đình, đưa tiêu chí gia đình hạnh phúc vào tiêu chuẩn đánh giá cán bộ, thu hút sự tham gia của các thành viên gia đình, đặc biệt là nam giới trong xây dựng gia đình bình đẳng, hạnh phúc, xây dựng gia phong, gia quy… Kết thúc hội thảo, GS.TS. Phùng Hữu Phú khẳng định hội thảo có ý nghĩa thiết thực giúp Ban Tuyên giáo Trung ương chuẩn bị cho hoạt động sơ kết thực hiện Chỉ thị 49-CT/TW ngày 21/2/2005 của Ban Bí thư (khóa IX) về xây dựng gia đình thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Trải qua 15 năm thực hiện, Chỉ thị 49-CT/TW đã thể hiện được tính đúng đắn và giữ nguyên giá trị về quan điểm, định hướng phát triển gia đình. Có thể nói, gia đình Việt Nam đang chuyển đổi trong bối cảnh xã hội có sự chuyển biến mạnh mẽ về hệ giá trị và chịu ảnh hưởng bởi cuộc cách mạnh công nghiệp lần thứ tư. Vì thế, cần tiếp tục nghiên cứu, dự báo và làm sâu sắc thêm vấn đề gia đình trên các phương diện biến đổi cấu trúc, chức năng gia đình, vấn đề bình đẳng giới trong gia đình... Cần tiếp tục hoàn thiện cơ chế chính sách giải quyết từng vấn đề của gia đình, hướng tới từng nhóm xã hội cụ thể, không có sự phân biệt về nhóm tuổi, giới tính, vùng miền, thúc đẩy tính tích cực xã hội và trách nhiệm xã hội của gia đình. Đồng thời, tiếp tục nâng cao nhận thức về vấn đề gia đình, về vai trò quan trọng của gia đình, không chỉ là tế bào xã hội mà còn là đơn vị có tính chất hạt nhân trong đời sống xã hội.

Tóm tắt: Trong thời gian qua, tình trạng trẻ em bị xâm hại tình dục (XHTD) ngày càng diễn biến phức tạp, gia tăng về mức độ, số lượng vụ việc gây hoang mang, bức xúc cho các gia đình và dư luận xã hội. Dựa trên tài liệu sẵn có và các văn bản pháp luật về phòng chống XHTD trẻ em trong nước và quốc tế, bài viết tập trung phân tích, đánh giá những quy định chung về phòng, chống XHTD trẻ em trong pháp luật quốc tế và pháp luật Việt Nam, từ đó đưa ra một số kiến nghị hoàn thiện hệ thống pháp luật, hạn chế những hành vi đáng tiếc xảy ra. Các khái niệm về XHTD trẻ em ở các nước trên thế giới và nghĩa vụ quốc gia được phân tích cụ thể và đối chiếu với văn bản pháp luật của Việt Nam chỉ ra những điểm tương đồng, đồng thời, rà soát việc thực hiện phòng chống XHTD trẻ em trong Luật Trẻ em, Bộ luật Hình sự, Bộ luật Tố tụng Hình sự nhằm đề xuất các giải pháp cụ thể.

Tóm tắt: Sức khỏe tinh thần có vai trò quan trọng trong đời sống của người cao tuổi. Việc nhận diện các yếu tố tích cực tác động đến sức khỏe tinh thần là yếu tố thúc đẩy xây dựng môi trường tích cực cho sức khỏe tinh thần của người cao tuổi. Trên cơ sở phân tích số liệu điều tra về người cao tuổi năm 2017 trên địa bàn nông thôn miền Trung Việt Nam, bài viết tập trung phân tích thực trạng và các yếu tố tác động đến trạng thái sức khỏe tinh thần tích cực của người cao tuổi. Kết quả nghiên cứu cho thấy, sức khỏe, tình trạng bệnh tật và điều kiện kinh tế là các yếu tố có tác động đến tình trạng tinh thần tích cực của người cao tuổi. Gia đình vẫn là môi trường quan trọng để nuôi dưỡng tinh thần tích cực cho người cao tuổi ở nông thôn. Yếu tố cộng đồng cũng có những ảnh hưởng đáng kể đến trạng thái tinh thần tích cực của người cao tuổi nông thôn trong bối cảnh phát triển xã hội hiện nay.

Tóm tắt: Bài viết tìm hiểu về việc sinh con ở tuổi 15-19 tuổi của trẻ em gái vị thành niên qua sử dụng số liệu của các cuộc khảo sát cấp quốc gia với đơn vị phân tích cấp tỉnh hoặc cá nhân. Từ góc độ tiếp cận sinh thái học xã hội cho thấy, các chỉ tiêu thành phần của 5 yếu tố quốc gia, cộng đồng, nhà trường, gia đình và cá nhân có mối quan hệ đến việc sinh con ở tuổi vị thành niên của trẻ em gái. Trẻ em gái sinh con ở tuổi vị thành niên có sự khác biệt giữa các vùng và nơi cư trú thành thị-nông thôn. Tỷ lệ trẻ em gái sinh con ở tuổi vị thành niên thấp hơn ở những tỉnh có tuổi kết hôn lần đầu cao và phụ nữ có học vấn cao hơn. Những địa phương có nhiều dân tộc thiểu số và tỷ lệ nghèo cao cũng là nơi có tỷ lệ trẻ em gái vị thành niên sinh con cao hơn. Để hạn chế việc sinh con ở tuổi vị thành niên của trẻ em gái thì 5 yếu tố bảo vệ nêu trên cần phải được phát huy tích cực trong đầu tư phát triển nguồn vốn con người, điều kiện kinh tế xã hội, và từng bước tuyên truyền nâng cao nhận thức thay đổi những phong tục tập quán ủng hộ việc kết hôn và sinh con sớm.

Tóm tắt: Dựa trên số liệu khảo sát của Điều tra Gia đình 2017 với mẫu 1.435 đại diện hộ gia đình có cha mẹ đẻ còn sống tại 7 tỉnh/thành phố đại diện cho các vùng kinh tế - xã hội Việt Nam, bài viết tập trung phân tích mối quan hệ giữa cha mẹ và con cái đã xây dựng gia đình theo các khía cạnh: giao tiếp, thăm hỏi; trợ giúp trong công việc hàng ngày; trợ giúp về kinh tế. Kết quả phân tích cho thấy quan hệ cha mẹ với con cái đã xây dựng gia đình riêng trong xã hội Việt Nam hiện đại vẫn khá gắn bó, cả về quan hệ tình cảm và quan hệ kinh tế. Về quan hệ tình cảm, đa số con cái và cha mẹ vẫn thường xuyên giao tiếp, liên lạc thông qua gặp mặt, điện thoại, thư từ. Mức độ gặp mặt và liên lạc của con gái ít hơn so với con trai, thể hiện rõ ảnh hưởng của mô hình sống chung/gần gia đình chồng ở Việt Nam. Cha mẹ vẫn là nguồn trợ giúp quan trọng cho con cái đã xây dựng gia đình trong các công việc hàng ngày. Khoảng cách sống gần và vị thế con duy nhất tạo thuận lợi cho việc giúp đỡ nhau trong công việc hàng ngày giữa cha mẹ và con cái. Sự trợ giúp kinh tế giữa cha mẹ và con cái là phổ biến, tuy nhiên, so với các loại hình hỗ trợ khác, sự độc lập về kinh tế thể hiện rõ ở các gia đình. Sự trợ giúp về kinh tế thường xuyên hơn ở các gia đình có mức sống cao, giữa cha mẹ với con trai và ở những gia đình sống gần nhau.